Dòng dung nham núi lửa Chư B’luk phun trào cách đây hàng triệu năm đã kiến tạo nên hệ thống hang động núi lửa, có chiều dài 25 km, bắt nguồn từ xã Buôn Choáh, huyện Krông Nô, chạy dọc theo sông Sêrêpốk đến thác Đ’ray Sáp.

Đến nay, các nhà khoa học và tỉnh Đắk Nông xác định hệ thống có gần 50 hang động với tổng chiều dài hơn 10.000 m. Theo các nhà nghiên cứu khoa học, cách đây hơn 140 triệu năm, do vận động kiến tạo của vỏ Trái đất, từ một phần của đại dương rộng lớn, khu vực này được nâng lên, xuất hiện núi lửa và tạo nên một hệ thống hang động núi lửa độc đáo, được đánh giá là có chiều dài, đồ sộ và độc đáo nhất khu vực Đông Nam Á và phân bố tập trung ở núi lửa Chư B’luk thuộc xã Buôn Choáh.

Liên quan đến núi lửa Chư B’luk, ít nhất các nhà khoa học đã xác định được 4 dòng dung nham. Mỗi dòng phun trào nhiều đợt, chảy ra từ miệng núi lửa kèm theo hệ thống hang động theo các hướng Tây Bắc, Tây Nam, Đông – Đông Bắc và Đông Nam.

Lần đầu tiên phát hiện ra di cốt người tiền sử ở hang C6.1

Hệ thống hang động dung nham nằm trọn trong các thành tạo đá basalt thuộc hệ tầng Xuân Lộc, liên quan trực tiếp với hoạt động phun trào của núi lửa Chư B’luk bao gồm các hang C1, C3, C2, C6, C7, P8… Dựa theo mực nước ngầm, hang động được chia thành 2 loại: hang khô và hang ướt. Hang khô là hang nằm trên mực nước ngầm hiện tại, không bị ngập nước. Hang ướt là hang nằm dưới mực nước ngầm hiện tại, thường xuyên bị ngập nước.

Hiện nay, công tác khám phá, nghiên cứu hang động mới chỉ được tập trung vào các hang khô và có miệng hang lộ ra trên bề mặt đất. Những hang ngầm không lộ ra bề mặt đất và các hang ngập nước chưa được tìm kiếm, khám phá.

Điều thú vị, tại nhiều hang động núi lửa, các nhà khoa học ghi nhận, khám phá nhiều nét độc đáo về địa chất, tự nhiên cũng như dấu tích hoạt động của người tiền sử. Đơn cử, hang C6.1 lần đầu tiên trong khu vực Đông Nam Á phát hiện di chỉ khảo cổ người tiền sử trong hang động núi lửa. Di chỉ khảo cổ này thuộc loại hình di tích cư trú, công xưởng và mộ táng có giá trị khoa học độc đáo và hiếm có trên thế giới.

Đặc biệt và quan trọng nhất, các nhà khảo cổ đã phát hiện được một bộ xương và hộp sọ của bé gái khoảng 4 tuổi, được chôn theo tư thế ngồi bó gối. Theo các nhà khoa học, các di sản khảo cổ hang động núi lửa Krông Nô – nơi còn bảo lưu dấu tích văn hóa, mộ táng và các hoạt động sống của các bộ lạc thời tiền sử – là di sản độc đáo duy nhất ở Việt Nam và Đông Nam Á. Việc lần đầu tiên phát hiện ra di cốt người tiền sử trong các hang núi lửa là phát hiện mang tính bước ngoặt của ngành cổ nhân học Việt Nam. Đây là một thành tựu lớn của các nhà khoa học Việt Nam. Hiện nay, hang C6.1 đã được Bộ VHTT-DL cấp phép khai quật khảo cổ học.

Hang P8 có đặc trưng tiêu biểu về cơ chế hình thành, sâu đến 26m

Hay hang P8 có nét đặc trưng tiêu biểu về cơ chế hình thành của một hang sâu, có miệng nguyên sinh là hang có những giá trị khoa học hết sức độc đáo có thể sử dụng trong việc nâng cao nhận thức cộng đồng về di sản địa chất núi lửa và hang động dung nham. Để xuống hang phải có kỹ thuật đi bằng dây chuyên dụng bởi cửa hang là kiểu nguyên sinh tiêu biểu được hình thành do hiện tượng thoát khí của dòng/ống dung nham.

Vì thế miệng hang tròn và khá sâu đến 26m. Ở trần hang có phủ dung nham dày mỏng khác nhau. Tuy lớp phủ trần hang có đoạn rất dày nhưng những chấn động xảy ra khi núi lửa hoạt động cùng sự di chuyển của dòng dung nham nóng, lỏng đã làm ảnh hưởng đến cấu trúc của lớp vỏ cứng của ống dung nham. Qua kết quả nghiên cứu cho thấy, hang P8 là sản phẩm của hoạt động phun trào núi lửa Chư B’luk xảy ra cách ngày nay 700.000-200.000 năm thuộc giai đoạn Pleistocene giữa, hệ tầng Xuân Lộc. Do hang sâu nên hiện nay vẫn đang được bảo tồn nguyên trạng.

Còn hang động C7 là hang núi lửa dạng ống có chiều dài lớn nhất Đông Nam Á. Trong hang phát hiện được nhiều cấu trúc đặc trưng cho quá trình phun trào như các ngấn và dòng chảy dung nham, hố sụt và các di tích thực vật được hình thành cách đây hàng triệu năm.

Hang C7 có cấu tạo rất độc đáo

Với diện tích 4.700 km2, CVĐC toàn cầu UNESCO Đắk Nông trải dài qua 6 huyện, thành phố gồm: Krông Nô, Cư Jút, Đắk Mil, Đắk Song, Đắk Glong, TP. Gia Nghĩa.

Nơi đây, hội tụ các giá trị tiêu biểu về địa chất, địa mạo, khảo cổ, văn hóa và đa dạng sinh học đặc trưng của khu vực. Đặc biệt là hệ thống hang động núi lửa trong đá bazan, phân bố chủ yếu ở khu vực Krông Nô được xem là phần độc đáo nhất của CVĐC toàn cầu UNESCO Đắk Nông.

Theo các nhà nghiên cứu khoa học, các cụm hang động nằm trong khu vực núi lửa Chư B’luk đều có kết cấu cũng như giá trị khoa học cao, có thể đưa vào khai thác du lịch CVĐC. Theo dự kiến, trong khuôn khổ Hội nghị quốc tế về hang động núi lửa lần thứ 20 sẽ diễn ra tại Đắk Nông vào cuối tháng 11/2022, tỉnh Đắk Nông sẽ tổ chức khảo sát, thám hiểm các cụm hang P20, P8, C9, C3, C6.1, C7. Dựa trên kết quả khảo sát, các chuyên gia sẽ khuyến nghị, tư vấn phát triển du lịch hang động theo hướng phù hợp, an toàn.

Mỹ Hằng